Mjesto: Medak
Adresa: Medak, 53205 Gospić
Kontakt: episkop@eparhija–gornjokarlovacka.hr
Starješina manastira: Manastir nema bratstva. Obnovu i brigu o manastiru vodi Njegovo Preosveštenstvo episkop gornjokarlovački g. g. Gerasim
Manastir je ponovo vaspostavljen eparhijskom odlukom (E. br. 418/06) od 6. 9. 2006. godine, Karlovac.
Istorija (vladičanski dvor, kapela Svetog Georgija, hram Pokrova Presvete Bogorodice)
Medak spada u najznačajnije crkvene centre u Eparhiji gornjokarlovačkoj. U periodu od 1522. pa sve do 1577. godine bio pust, a tada ga je Ferhad paša naselio muslimanima i jednim dijelom srpskim narodom sa područja Sjeverne Dalmacije. U Metku je 1620. godine bilo 50 kuća lociranih ispod Gradine. U vrijeme ustanka u Lici koji je trajao od 1684. do 1689. godine Medak je opet ostao pust bez naroda. Poslije 1689. godine kada su Lika i Krbava opet došle pod austrijsku vlast, imamo i više podataka o ovom području. Tada krajiške vlasti naseljavaju Medak Srbima sa područja Knina, Ravnih Kotara, Obrovca i Bukovice, a došlo je i nekoliko porodica iz Brinja. Poslije 1712. došlo je i nekoliko porodica iz bliže okoline.
Na desnoj strani nalazio se plemićki, a na lijevoj obali kmetski dio naselja. U plemićkom dijelu Metka bila je podignuta crkva, blizu ušća Glamočnice u Liku, kod uzvišice koja je kasnije od naroda nazvana Klisom. Još oko 1850. godine bila je u dosta dobrom stanju. Stjepan Pavičić navodi da je riječ o doturskoj crkvi, ali ne i čiji je to bio hram.
Krajem 17. vijeka u Metku je svoje sjedište organizovao prvi arhijerej mitropolit Atanasije Ljubojević. On je oko 1695. godine sagradio vladičanski dvor, a riječ je zapravo bila o drvenoj kući sa četiri sobe i tri uža vrta. U dvoru su stanovali kostajniko–lički episkopi kada bi dolazili u ove krajeve. Medak se nalazi na popisu pravoslavnih parohija u Karlovačkom generalatu iz 1700. godine i tada ima 110 kuća i jednog sveštenika. U opisu Eparhije episkopa Danila Jakšića iz 1755. godine navodi se da je 1695. godine u Metku sagrađen hram Svetog Jovana od kamena i hram posvećen Pokrovu Resvete bogorodice od drveta. Oba hrama pominju se i u Šematizmu po podacima iz 1755. godine, ali tačne lokacije ovih hramova nisu nam poznate. Kod ove crkve Svetog Jovana, po narodnom predanju je sahranjen episkop Atanasije Ljubojević.
Nije poznato da li je u Metku zaista postojao manastir, ali je činjenica da su gotovo stalno o dvoru i hramu brinuli uglavnom monasi. Osim toga na vojnoj karti Habzburške monarhije iz 1774/1775 godine na mjestu dvora koji je bio na uglu ceste koja od Gospića vodi ka Gračacu i puta za Počitelj, ucrtan je hram i označen kao stari manastir (Altes monaster), dok se na katastarskim kartama iz 19. vijeka zemlja koja je pripadala crkvi naziva „namastirske bare“.
Po dodavanju ovih oblasti Karlovačkom vladičanstvu 1750. godine, još kao administrator Danilo Jakšić starao se za dvor. Kako Manojlo Grbić navodi, vladika se zauzeo kod vojvode od Hildburghauzena, kad je graničarima razmjeravao zemlje, pa je ovaj odmjerio za vladičanski dvor najbolje zemlje 20 rali. Međe dvorske zemlje išle su: „od vode Glamočnice oko Kleutova mosta do Pećine; od Pećine na istok do zemalja: Nikole Ljuštine, Stevana Blitve i Radivoja Ljeskovca; a preko Glamočnice ispod dvora bila je i jedna ral košanice.“ Na ovu zemlju dobio je, kao i ostali graničari zakoniti patent potpisan od samog vojvode 29. 4. 1749. godine.
Odmah po stupanju na episkopski presto Danilo Jakšić je otvorio neku vrstu bogoslovije u Metku 1752. godine, gdje bi se učenici spremali za sveštenički čin. Izdržavali bi se sami obrađivanjem zemlje, a često su imali i stoku. Vladika danilo Jakšić dolazio je svakog ljeta u ovaj dvor i tu boravio nekoliko mjeseci kako bi obilazio parohije po Lici i Krbavi. Pošto je crkva bila udaljena oko pola sata hoda od dvora, vladika je odlučio zidati dvor sa školom i crkvom uz dvor. Sveštenstvo i narod otočke i ličke regimente pripremio je građu, a vladika je platio majstore. Ozidana je do zime 1770. godine velika zgrada „na dva poda“ za dvor i za školu, a odmah pri zgradi prizidana je i velika kapela sa zvonikom. Iste jeseni izređena je u prizemlju jedna velika prostorija za školu i dvije sobe za oca Joanikija (Janićija) Milojevića koji je tamo bio ekonom i učitelj. Učenici su stanovali u starom dvoru.
Poslije iznenadne smrti vladike Jakšića, državne vlasti oduzele su dvor, crkvu i zemlju oko dvora. Karlovački i kostajnički vladika tuženi su u Beču da su „nepristojnijem načinom pokupovali silne zemlje“ za svoje dvorove. Baron Koler izdao je zapovijed 1772. godine mitropolitu Đorđeviću da se vladičanske zgrade i zemlje u Plaškom, Metku i Sjeverinu moraju procijeniti i da će ih država isplatiti, a zemlje upotrijebiti za vojničku službu kao što su i bile. Mitropolit to nije uradio već je obrazložio Hofdeputaciji da su vladike posjedovale te zgrade i uživale zemlje već dugo vremena i da je Srbima u Krajini bilo dozvoljeno kupovati zemlje po privilegijama. Mitropolit Đorđević je umro 1773. godine, a tada je stigla i nova zapovijed u kojoj je pisalo da graničari nisu smjeli prodavati i otuđivati zemlje opredijeljene za vojnu službu i da se one moraju vratiti, ali da se prije procijene i da se isplati Mitropoliji, jer te zgrade i zemlje ne smatraju kao narodna dobra već privatni vladičanski imetak. Administrator Mojsije Putnik uspio je nekako odgoditi procjenu do Narodnog Sabora 1774. godine i tada je poslata molba carici da se ove zgrade i zemlje ostave vladičanstvima na vječna uživanja, ali 10.11. 1774. je stigla zapovijed da se procjena mora izvršiti. Novi mitropolit Vikentije Jovanović Vidak 26. 3. 1775. odredio je nove povjerenike da sa državnim povjerenicima procijene zgrade i zemlje u Plaškom i Metku, što je i učinjeno, a za sve to ispaćena je prilično mala suma novca. Otkupljeni dvor koji se nalazio na uglu puta Gospić–Gračac i puta za Počitelj, pretvoren je u oficirski kvartir i tu je smještena kompanijska uprava. Od kapele je skinut zvonik i pretvorena je u tamnicu.Tako je bilo do ukidanja Krajine, a poslije je tu bila smještena osnovna komunalna škola. Po izgradnji nove škole ovaj prostor ustupljen je „Sokolu“. U Drugom svjetskom ratu 1943. zgradu su zapalili Nijemci poslije povlačenja Italijana. I danas se to mjesto naziva Dvorina. Dvor je bio dužine 23 m i širine 16 m, a ulaz je bio na zapadnoj široj strani. U okviru ove zgrade, na istočnoj strani postojala je kapela čija je širina bila 6 m, a dužina 10 m, dok je dužina oltarske polukružne apside bila 3 m. Kapela je najvjerovatnije bila posvećena Svetom Georgiju.
Manastirski kompleks:
Osim hrama koji je posvećen Usjekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, manastirski kompleks čine i još nedovršen konak, sagrađen od drveta sjevero–istočno od hrama i objekat južno od hrama koji je danas u ruševnom stanju. Riječ je o kući koju je sagradio i u kojoj je živio krupski monah Georgije (Ljeskovac). Poslije Drugog svjetskog rata, on je jedan period bio na medačkoj parohiji i brinuo o hramu zajedno sa cijelom porodicom Ljeskovac. Iz ove porodice su čuveni pojci, a u ovoj kući do Drugog svjetskog rata čuvalo se mnogo vrijednih bogoslužbenih knjiga iz 17. i 18. vijeka. Ova kuća je poslije Georgija Ljeskovca imala jedno vrijeme i funkciju parohijskog doma.
Hram Usjekovanja glave Svetog Jovana Krstitelja
Godine 1724. podignut je novi hram na novoj lokaciji. Ova, današnja lokacija crkve ucrtana je i na vojnoj karti Habzburške monarhije iz 1774/1775 godine. Prije Drugog svjetskog rata u crkvi se čuvala knjiga Apologijum na kojoj je bio zapis sveštenika Georgija Kleuta iz 1794. godine koji nam govori da je crkva te godine obnovljena trudom prezvitera Georgija Kleuta, blaženoga i dobrorodnoga oberlajtmana Isaije Radoševića i dobrosložnoga puka medačkoga. Crkva je obnovljena i iznutra i izvana, sa krovom, a krov je obnovljen i na crkvenoj kući. Navedena je i cijena troška za ove radove. Iz zapisa na jednom Jevanđelju zna se da je do nove obnove došlo 1805. godine i tada su obnovljeni hram i zvonik. Zasluga za obnovu takođe je išla parohu Georgiju Kleutu, a majstor je bio Ivan Amadorij iz Italije.
Poznato je iz arhivske građe, da je crkvi bio potreban opravak 1848. godine, a da li je tada i obnovljena nije nam poznato, međutim zna se da je crkva obnavljana 1867. godine. Ta stara crkva je porušena i na njenom mjestu je podignuta nova. Prilikom gradnje nove crkve pronađeni su neki predmeti koji potiču iz ilirskog doba, a poznato je da je ovo mjesto bilo jedno od rimskih japodskih naselja, koje se prostiralo sa obe strane rijeke Like kod ušća Glamočnice. Sadašnja crkva osveštana je 1884. godine u vrijeme vladike Teofana Živkovića i sveštenika Danila Trbojevića. Njenu gradnju su pomogli trgovci iz Gospića Isak Medaković i Isak Vujnović o čemu govori natpis na kamenu iznad južnih ulaznih vrata. Hram je zidan kamenom, a potom omalterisan i spolja i iznutra, dimenzija 27h10 m. Iznad zapadnog dijela crkve uzdiže se zvonik kvadratnog presjeka sa krovom pokrivenim bakarnim limom, dok je dvoslivni krov crkve pokriven običnim aluminijumskim bijelim limom. Crkva se na istočnoj strani završava polukružnom apsidom.
Za vrijeme Drugog svjetskog rata, komunisti su htjeli da sruše crkvu, postavili su štapine dinamita i čekali da padne noć pa da je miniraju. Narod je počupao te štapine i pobacao u rijeku koja protiče pored manastira. Crkva je obnavljana 1990. godine.
Hram nije živopisan, a sadašnji drveni ikonostas je u prilično lošem stanju. Na njemu je trideset ikona u baroknom stilu, a sedam ikona sa ikonostasa nestalo je 1995. godine.
Groblja i spomen obilježja: Manastirsko groblje nalazi se u porti uz oltarski dio. Tu su sahranjeni Atanasije Trbojević (1778–1854) i njegova supruga Ana, sveštetnik Danilo Trbojević 1812–1904 i njegova supruga Stefanija Smiljana (1815–1887), sveštenik Teodor Trbojević (1844–1898), jeromonah Georgije (Ljeskovac) (1921–1977), crkvenjak i pojac Petar Ljeskovac (1932–2009).
Riznica, biblioteka i arhiva: Prije Drugog svjetskog rata u crkvi se moglo naći mnogo bogoslužbenih predmeta datiranih u 18. i 19. vijek, rađenih od plemenitih metala u zlatarskim radionicama koji su često bili prilog crkvi, crkvenog tekstila, ali i knjiga na čijim stranicama je bilo i istorijski vrijednih zapisa. Milan Radeka posjetio je ovaj hram prije Drugog svjetskog rata i tako je sačuvano nekoliko zapisa o starim bogoslužbenim predmetima i knjigama. Riznici su nekad pripadali i darohranilnica koju je priložio medačkom hramu narod sela Metka u vrijeme paroha Gerogija Kleuta 174?, antimins koji je za Medak osveštao Danilo Jakšić 1752. godine, antimins Genadija Dimovića, Srbulja izdanje Jerolima Zagurovića iz 1554, Evhologion iz 1646. iz Kijeva, Pentikostar iz 1752, Pentikostar iz 1785. iz Moskve, Služba sa akatistom Svetom Nikoli iz 1751. iz Kijevopečerske lavre, Stari i Novi zavjet sa zapisom iz 1750. godine… Na već pomenutom Apologijumu sa zapisom o obnovi, postojao je i zapis o prilogu medačkoj crkvi od strane Pantelije Terbovića za dušu svoje pokojne majke Joke 1755. godine. Tu je i zapis da je knjigu obnovio 1834. godine Nikolaj Mandić u Gornjem Gračacu nastojanjem paroha Petra Kleuta. Čuvano je još nekoliko knjiga čije su uveze radili knjigovesci Mandići.
U crkvi danas ima samo nekoliko sačuvanih starih ikona kao i četiri litije. Arhiva i biblioteka nisu sačuvane u manastiru.
Velebit – Kapela Svetog Marka – manastirski metoh
Iz jedne molbe protoprezvitera Danila Trbojevića Konzistoriji 1857. godine, saznajemo da crkvu žele da grade bolesni i iznemogli sa obe strane Velebita, koji su na tom mjestu izlječeni. Pored crkve nalazi se pećina u kojoj su prije izgradnje crkve vršene službe, a posebno na dan Rođenja Svetog Jovana Preteče. U pomenutoj molbi se navodi i da su se u toj pećini krili monasi svetogorci i tri godine čuvali „sveto tijelo“, te bi se moglo pretpostaviti da je riječ o moštima.
Kapela je sagrađena od kamena 1863. godine, o čemu govori natpis na vrhu portala. Pokrivena je aluminijumskim limom, a na zapadnoj strani ima zvonik na preslicu. Dimenzije kapele su 10h6 m. Godine 1941. spaljena je od strane komunista, ali je i obnavljana u toku rata. Milan Radeka je u njoj 1951. godine, na zidovima oltarskog prostora našao nekoliko ikona dalmatinskog tipa (Kirilo i Metodije, Bogorodica na prijestolu sa skiptrom, Roždestvo, Bogojavljenje, Tajna večera i ikona sa nepoznatim svetiteljem). Obnova kapele je u toku.
Matične knjige: Sačuvane su knjige krštenih od 1870. do 1908. godine, knjiga vjenčanih od 1835. do 1883. godine, djelovodni protokol od 1922. do 1932. godine, knjige rođenih od 7. 7. 1949. do 7. 7. 1995. godine, knjiga umrlih od 16. 5. 1949. do 11. 10. 1993. godine.
Po podacima iz Šematizma objavljenog 1910. godine čuvale su se do tada matične knjige od 1784. godine.
Podaci o sveštenicima koji su bili na medačkoj parohiji od 1900–1916, parohijskim domovima, seoskim grobljima…navedeni su u okviru poglavlja o gospićko–smiljanskoj parohiji. [1]
Sveštena episkopija Gornjokarlovačka Srpska pravoslavna crkva
