Sveštena episkopija Gornjokarlovačka Srpska pravoslavna crkva
Episkop Simeon Zloković
U Plitvičkom Ljeskovcu, na izvorištu Plitvičkih jezera, ustaše su 1941. srušile crkvu Lazaricu, pedantno, skidajući kamen po kamen. Demontažu hrama, pod prisilom, izvele su tri grupe Srba koji su, posle, skoro svi pobijeni.
U leto 1991. tadašnji episkop gornjokarlovački Nikanor (Bogunović) osvetio je nove temelje. Potpisnik ovih redova razgovarao je tada sa jedinim Srbinom (ili jednim od retkih) koji je nekako umakao egzekuciji, posle rušenja crkve.
U proleće prethodne godine, u parku u Gračacu (južna Lika), osnovan je lokalni odbor Srpske demokratske stranke. Prisutnom autoru ovog teksta, izveštaču “Politike”, tada je skrenuta pažnja da se skup održava na zatravljenim temeljima crkve Vaznesenja Gospodnjeg, koju su 1954. razorili lokalni komunisti. Od kamenja crkve sagradili su most preko rečice Otuće, a višak prodali, za gradnju zadružne štale, ustaškom selu Sveti Rok u kojem je rođen Pavelićev doglavnik Mile Budak. Kao i u mnogim mestima Like i cele ove eparhije, tamo gde ustaše nisu stigle da zapale, unište ili dovrše uništavanje pravoslavnih hramova, posao su nastavili domaći, srpski, sumasišavši bojovnici Komunističke partije Hrvatske (KPH). Ali, nigde sa toliko cinizma, skarednosti i morbidnosti kao u Lici.
Krajem četrdesetih godina prošlog veka, stradale su crkve u Krbavskom polju, oko Udbine (Svetozar Borak, Dalmacija, Lika, Gorski Kotar… 2002). U Svračkovom selu, crkva iz 18. veka uništena je 1949. a od hramovnog kamenja zidana je zadružna staja u Pišaću (Krbavi). Prethodne godine soldati KPH eliminisali su tragove postojanja crkava iz 18. veka u selima Mutiliću i Komiću, i U Srednjoj Gori (19. vek). Sve tri ove crkve u ratu su zapalile ustaše. Te godine do temelja je srušena i crkva u Ploči kod Gračaca, iz 18. veka.
Najsablažnjivije epizode u ovoj ofanzivi sile nečastive, priređene su pedesetih godina. Bizarne okolnosti i detalje ličke blasfemije prenosimo prema knjizi publiciste iz Zagreba Čedomira Višnjića, “Vreme sporta i razonode”, sa podnaslovom “Titina Hrvatska i njeni Srbi 1951-1971” (2017), dokumentovane spisima iz komunističkih arhiva:
– Tako je 21. septembra 1953. zapaljena i sasvim uništena unutrašnjost crkve u Zrmanji. Sav pokretni inventar crkve je pod okriljem noći dovučen u sredinu hrama, poliven benzinom i zapaljen. Izgorio je ikonostas, bogoslužbene knjige, lusteri, sav namještaj, zvona su popadala i razbila se. Bilo je to temeljito uništavanje. Ojađeni episkop gorrnjokarlovački (Lika, Kordun, Banija i Gorski Kotar) Simeon Zloković uputio je opširno pismo hrvatskoj Komisiji za verske poslove, nabrajajući sve slučajeve poratnog antivcrkvenog terora.
„Poslednji nemili slučaj u Zrmanji, koji nas je do srži uzbudio, zabrinuo nas je za sudbinu nesrećne i do temelja u ratu razorene Eparhije gornjokarlovačke“, piše Simeon, tražeći da se „energično preseče psihoza straha od korištenja propisa o slobodi vere, koju stvaraju niži organi vlasti“. Ljutito je podsetio hrvatske komuniste na krvavu i suvu istinu: „Na području moje Eparhije ste osvojili vlast u zemlji, i mi to znamo“!
Sledeće godine na redu je bila već pomenuta crkva katedralnih dimenzija, u Gračacu: „Sagrađena 1715. godine, a obnovljena 1874. površine od 88 četvornih hvati (316 kvadrata, op. aut.), građena od tesanog kamena u baroknom stilu, predstavljala je impresivan objekt. U ratu je izgorjela krovna konstrukcija, ali je zvonik ostao čitav. Poslije rata sveštenika nije bilo, objekt je bio zapušten, u rječniku lokalnih glavešina korišten je naziv ‘klozet’ što vjerovatno govori o njegovoj namjeni u sajmene dane za pijane seljake“.
Dakan Dukić, sekretar kotarskog komiteta KPH i Mićan Maričić, predsednik kotarskog Narodnog odbora (NO), nominalno Srbi, zatražili su „odozgo“ (iz Zagerba) dozvolu da sruše crkvu. U vrhu KPH muljaju, prebacujući vruć krompir pravoslavnom popu Iliji Ćuku (bio u partizanima), sekretaru Komisije za verska pitanja NR Hrvatske. On predlaže da se crkva „pokrije“, a onda, za jednog sveštenika, dodaje neverovatnu primedbu: „bez obzira na svrhu kojoj bi mogla da posluži“! Igranka je brzo završena. Na pravoslavni Veliki četvrtak, 23. aprila 1954. „zbor građana“ (uglavnom prisutni državni činovnici) odlučuje da se crkva sruši, a sutradan ujutro, na Veliki petak demonstrirano je krešendo ludila, kad su aktivirane ličke „bene“ (maloumnici) povlačile konopce zvona, zvoneći kad se ne zvoni, na najtužniji hrišćanski dan, izrugujući se smislu Hristove žrtve. Već poslepodne tog dana crkva je minirana. „Kamen je razvezen prema lokalnim potrebama, ostaci zvona su prodani Otpadu“.
Bila je to jedna od nažalosnijih bitaka u ličkom ratu protiv Boga. Koja otrkriva mehanizam: lokalni hrvatski komunisti, Srbi, iako sumanuti entuzijasti, samo su igrali svoju rolu, a dozvole i instrukcije su stizale iz vrha KPH u Zagrebu.
Tužni Simeon šalje telegram Josipu Brozu. Uspeva da se probije do Aleksandra Rankovića „koji mu je obećao nadoknaditi štetu za Gračac“. Gračački bogohulnici kreću u akciju eksproprijacije crkvenog zemljišta, a Eparhiji je za uništeni hram „isplaćena minimalna odšteta“. Bezbožnici su svoju rabotu nastavili sledeće, 1955. godine, u gradiću koji se, makar od 822. (po franačkom letopiscu Ajnhardu) zove: Srb! I to kako?! Bez pandana u hronikama religioznog mazohizma. Pošto je najavljen dolazak sveštenika i služba Božja, prva od 1941. pokušano je, nestručno i bezuspešno miniranje crkve. Onda je potpaljena masa „prodrla u crkvu u kojoj su sve porasturali i ogromnu količinu ljudskog izmeta naneli na sv. Presto – Časnu trpezu, kako se ovo najsvetije mesto u hramu zove i crkvu kao i vrata opoganili ovom nečistoćom“. Crkva je dignuta u vazduh kasnije, iz drugog pokušaja.
Izopačeni srbski komunisti izveli su ovo zapanjujuće zlodelo u mestu gde su Srbi podigli ustanak protiv ustaške države, bez učešća komunista.
Zbog otimanja i preprodaje crkvene zemlje u Vrelu Korenice, Zloković se 1955. požalio na adresu NO Titova Korenica kako nije, dosad, mogao da reši imovinska pitanja „jer su prvog sveštenika povratnika linčovali na ulici“, a kad je 1952. došao drugi, pop Mile Navala iz Srpskih Moravica (Gorski Kotar), oterali su ga pisanim naređenjem. Vladika se pozvao na Zakon o pravnom položaju verskih zajednica iz 1953. tipujući da će to zazvoniti u ušima lokalnih političara. Cinično i fiškalski „učeno“ odgovorio mu je Dušan Ćušić, šef NO. Poenta je u tonu Ćušićevog odgovora. On SPC zove „takozvanom“, upozorava episkopa kako je „notorna činjenica“ da je „narod ovog kraja“ tokom rata i posle „raskrstio tj. jednom zauvijek obračunao (se) sa religijom uopće“ i da je pop Navala morao napustiti selo Vrelo zato „što narod toga kraja nije dozvolio da mu popovi ponovo serviraju svoja nakaradna učenja“.
Za ambicioznu i crnohumornu nameru vladike Simeona, da komunističkom legislativom zaplaši provincijalne crvene knezove u Lici, Višnjić kaže: „Možda negdje i bi (uspeo), ali ne u srpskoj Lici“.
Preuzeto sa: Политика
