Sveštena episkopija Gornjokarlovačka Srpska pravoslavna crkva
Karlovački minej, molitveno pravilo svetih ispovednika i mučenika gornjokarlovačkih
Beograd; Karlovac, Martiria 2023, 190 str.; ilustr.
U izdanju izdavačke kuće Martiria, a blagoslovom Njegovog Preosveštenstva Episkopa gornjokarlovačkog Gospodina Gerasima (Popovića) izašla je 2023. godine jedinstvena i vredna bogoslužbena knjiga pod naslovom Karlovački minej, molitveno pravilo svetih ispovednika i mučenika gornjokarlovačkih.
Kada je davne 1761. godine priređivan prvi štampani Srbljak, Molitvena pravila svetim srpskim prosvetiteljima, njegov redaktor Sinesije Živanović, Episkop aradski, naveo je na prvim stranicama i povod nastanka te knjige a to je velika i predana ljubav prema srpskim Svetima. Tako i ovaj Karlovački minej, koji je nastao posle više od dva ipo stoleća od prvog izdanja srbljaka prenosi isto nastojanje i molitveno poverenje. Po svojoj definiciji Karlovački minej je dopunska bogoslužbena knjiga koja spada u sastav i raspored mesečnog bogoslužbenog kruga i mogao bi se prema svom sadržaju uslovno nazvati dopunskim ili dopolniteljnim Srbljakom.
Bogoslužbena istorija nam svedoči o umnožavanju kultova Srba svetitelja i o njihovom bogoslužbenom poštovanju kroz vekove te je stoga nastanak Molitvenih pravila svetih ispovednika i mučenika Gornjokarlovačkih prirodan i očekivan rezultat tog razvoja. Svi Srbljaci koji su do sada štampani sadržali su najpre službe opšteproslavljanih svetih Srba te je posteneno obim ove knjige proširivan lokalnim svetiteljskim kultovima koji su imali širi uticaj. Za razliku od svih prethodnih izdanja srbljaka Karlovački minej je prikazao samo službe i kultove onih svetih čije se poštovanje najneposrednije veže za prostor Gornjokarlovačke eparhije. U ovome se nalazi poseban značaj i doprinos ove bogoslužbene knjige. Budući da se sadržaj Srbljaka evidentno proširuje jasna je potreba da se njegov obim na odgovarajući način definiše i organizuje. Jedno od mogućih rešenja čine i izdvojeni zbornici službi lokalnih kultova srpskih svetitelja prema mestu njihovog osobitog poštovanja a na nivou svake eparhije ili više eparhija a zarad toga da bi se određeni praznici mogli adekvatnije proslavljati a da to bude obzirno prema postojećem sadržaju mesecoslova. U tom smislu Karlovački minej predstavlja prvenac koji se preporučuje svojim kvalitetom i idejom. Ova bogoslužbena knjiga osobena je i po tome što afirmiše rad savremenih himnografa i na taj način pokazuje da crkveno pesništvo pripada svakom naraštaju, da je ono živa i vitalna stvar a ne samo literarni spomenik posebne književne vrednosti. Karlovački minej sadrži ukupno pet svetiteljskih službi. Ispred svake službe štampana je ikona na kojoj su izobraženi svetitelji koji se proslavljaju. Na taj način Molitvena pravila svetih ispovednika i mučenika gornjokarlovačkih daju i svojevrstan ikonografski kanon za slikanje budućih ikona tim svetima. Poštujući poredak liturgijske godine najpre je ispisana Služba Svetom ocu našem Danilu (Jakšiću), episkopu gornjokarlovačkom i plaščanskom i sa njime ispovednicima vere pravoslavne: igumanu Simeonu (Nijemčeviću), prezviterima Marku i Teodoru (Pruščeviću) i đakonu Janku (Pruščeviću) koje naša Sveta Crkva proslavlja 9. februara odnosno 27 januara.
Prvi deo službe – Svetitelju Danilu (Jakšiću) na srpskom jeziku sastavio je đakon Budimir Kokotović a tekst je redigovao i dopunio i preveo na crkvenoslovenski Zoran A. Stančević. Drugi deo službe posvećen gornjokarlovačkim ispovedncima, napisan na crkvenoslovenskom i srpskom jeziku sastavio je i redigovao Zoran A. Stančević. Sledeća služba u Karlovačkom mineju je služba prepodobnoispovedniku Simeonu (Nijemčeviću), igumanu gomirskom i drugim sa njime prognanim monasima, čiji se spomen proslavlja 10. februara (28. januar). Službu je na srpskom jeziku sastavio Lazar Ljubić a na crkvenoslovenski jezik je preveo Zoran A. Stančević. Sledeće posledovanje čini služba Svetom novomučeniku Teodoru (Sladiću) komogovinskom, a namenjena je da se prema odluci Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve služi u prvu subotu Velikog posta zajedno sa službom Svetom Teodoru Tironu. U Karlovačkom mineju nalazi se, prema izkazu prieđivača, druga redakcija i prerada ove službe. Sledeća služba je služba Svetoj deci mučenicima jastrebarskim i sisačkim koju je sa blagoslovom Njegovog Preosveštenstva episkopa Gornjokarlovačkog gospodina Gerasima sastavio Lazar Ljubić. Ova služba se poje 13. jula odnosno 30. juna. Spomen svetih sveštenomučenika gornjokarlovačkih, episkopa Save i sa njim postradalih sveštenomučenika zapisan je kao sledeća služba u Karlovačkom mineju i proslavlja se 17. jula (4.jul). Ovu službu sveštenomučenicima gornjokarlovačkim sastavio je arhimandrit Dimitrije Z. Plećević. Sve službe koje se nalaze u Karlovačkom mineju su po svom sadržaju polijelejne i sadrže bogoslužbena čitanja kao i sinaksare svetiteljima koji se proslavljaju. Službe su pisane u dve jezičke varijante, na crkvenoslovenskom i srpskom jeziku, sa izuzetkom službe Svetoj deci mučenicima jastrebarskim i sisačkim koja je napisana na srpskom jeziku.
Karlovački minej koji je priredio Njegovo Preosveštenstvo Episkop gornjokarlovački g. Gerasim sa saradnicima predstavlja reprezentativan primer savremenog crkvenog pesništva i dragocen je prilog neućutnom molitvenom slavoslovlju srpskim svetiteljima. Ova bogoslužbena knjiga predstavlja ne samo primere vere i stradalništva u prošlosti nego i budućim generacijama daje smelost da uvek u nadi sa molitvom vapiju: Sveti ispovednici i mučenici gornjokarlovački molite Boga za nas!
Đakon dr Nikola Lukić
